Ñïåöèàëíèòå øèøåíöà çà åìôèå, âúïðåêè âèñîòèòå íà èçêóñòâîòî èì è òðàäèöèÿòà, êîÿòî ñå å çàïàçèëà äî äíåñ, íå ïðîèçõîæäàò îò Êèòàé, à ñà äîíåñåíè îò Çàïàäà ÷ðåç ìèñèîíåðà Ìàòåî Ðè÷è. Òîé å éåçóèòñêè ñâåùåíèê, æèâÿë è ðàáîòèë â Ïåêèí â íà÷àëîòî íà ÕV²² â. Íî èçêóñòâîòî íà ðèñóâàíåòî îòâúòðå íà òåçè øèøåíöà ñå å çàðîäèëî è ðàçâèëî â Êèòàé è å åäíà îò îðèãèíàëíèòå êèòàéñêè ôîðìè íà èçêóñòâî. Íÿêîè õîðà äàæå ñìÿòàò, ÷å òîâà å åäíà îò íàé-âèñøèòå ôîðìè íà êèòàéñêîòî èçêóñòâî, çàùîòî â íåãî ñå èçïîëçâàò ïîõâàòè îò ðèñóâàíå, êàëèãðàôèÿ, òúêëîïèñ, ðåçáà, ïîðöåëàí, ñòúêëî, åìàéë è äð.
À ïîíà÷àëî, òþòþíúò ïðèñòèãà â Êèòàé ÷àê êúì êðàÿ íà ÕV² â., êîãàòî ìåæäóâïðî÷åì äîñòèãà è Àíãëèÿ. Êîãà òî÷íî õîðàòà ñà çàïî÷íàëè äà ïðàâÿò åìôèå îò òþòþíà íå å ìíîãî èçâåñòíî, íî ñå ïðåäïîëàãà, ÷å ñòàâà ïðåç ñëåäâàùèÿ âåê, êàòî ñå ðàçïðîñòðàíÿâà êàòî íàâèê ñàìî ñðåä âèñøåñòîÿùèòå. ×ðåç éåçóèòñêèòå ñâåùåíèöè â Êèòàé åìôèåòî ñòàâà èçêëþ÷èòåëíî ïîïóëÿðíî ñðåä èìïåðàòîðñêèÿ äâîð, áîãàòèòå çåìåâëàäåëöè è òúðãîâöè, êàòî Ïåêèí ñè îñòàâà è äî äíåñ öåíòúð íà èçïîëçâàíåòî íà åìôèå â ñòðàíàòà.
Êèòàéöèòå âÿðâàëè, ÷å åìôèåòî ïðèòåæàâà ìåäèöèíñêè êà÷åñòâà è ïîìàãà çà ëåêóâàíå íà íàñòèíêà, ìèãðåíà, ñèíóçèòè, áîëêè â ãúðëîòî è çúáîáîë, èìà èçïîòÿâàù åôåêò è äàæå ìîæå åôèêàñíî äà ñå èçïîëçâà ïðè àñòìà è êîíñòèïàöèÿ. Âÿðâàëî ñå, ÷å òî ñúùî ïîäîáðÿâà õðàíîñìèëàíåòî. Êèòàéöèòå äîáàâÿò âúòðå è äî ñåãà ìåíòà, êàìôîð è æàñìèí.
Çà ðàçëèêà îò åâðîïåéöèòå, êîèòî ñúõðàíÿâàò òþòþíà â êóòèè, êèòàéöèòå èçïîëçâàò çà òàçè öåë øèøåíöà, ïî èäåÿ íà áóòèë÷èöèòå çà êèòàéñêè òðàäèöèîííè ëåêàðñòâà. Êúì ÕV²²² â. çàïî÷âà ìàñîâî ïðîèçâîäñòâî íà øèøåíöà çà åìôèå. Òðàäèöèîííî òå ñà ñ ãîëåìèíà, ïîçâîëÿâàùè èì äà ñå âìúêíàò â åäíà ÷îâåøêà äëàí. Îáèêíîâåíî êúì òÿõ èìà ëúæè÷êà, çàêà÷åíà çà êàïà÷åòî è çàêðåïåíà ÷ðåç ìàëêî êðúã÷å îò íåôðèò. Êàòî ìàòåðèàë çà øèøåíöàòà ñå èçïîëçâàò êîðàë, ñëîíîâà êîñò, íåôðèò è ìàëàõèò, ëàçóðèò, êâàðö, àõàò, òþðêîàç, êàêòî è çëàòî, ñðåáðî è ðàçëè÷íè åêçîòè÷íè ìàòåðèàëè. Âúïðåêè îãðîìíîòî ðàçíîîáðàçèå íà ìàòåðèàëè, ñòúêëîòî ñè îñòàâà íàé-ïîïóëÿðíî è îò íåãî èìà íàé-ìíîãî çàïàçåíè îáðàçöè. À íàé-î÷àðîâàòåëíèòå è èçêëþ÷èòåëíî ïðèâëåêàòåëíè áóòèë÷èöè çà åìôèå ñà òåçè, êîèòî ñà èçðèñóâàíè îòâúòðå ñ íàé-ðàçëè÷íè ñþæåòè.
Îòíîñíî ïîÿâàòà íà ðèñóâàíèòå îòâúòðå øèøåíöà ñå ðàçêàçâà, ÷å ïî âðåìå íà äèíàñòèÿ Öèí, åäèí ÷èíîâíèê, êîéòî ìíîãî îáè÷àë äà ñìúðêà åìôèå, ñïðÿë äà ñè ïî÷èíå îò ïúòÿ â ìàëúê õðàì. Êîãàòî òîé èçâàäèë êðèñòàëíîòî øèøåíöå çà åìôèå, ñå îêàçàëî, ÷å òî áèëî ïî÷òè ïðàçíî. Òîé ñå îïèòàë äà èç÷åãúðòà ïîëåïíàëîòî ïî ñòåíèòå åìôèå, êàòî èçïîëçâàë çà öåëòà òúíêà áàìáóêîâà ïðú÷èöà. Îò íåÿ ïî ñòåíèòå íà øèøåíöåòî îñòàíàëè ñëåäè, êîèòî ñå âèæäàëè ïðåç ïðîçðà÷íèòå ñòåíè. Åäèí ìëàä ìîíàõ çàáåëÿçàë òîâà è â ãëàâàòà ìó ñå ïîÿâèëà èäåÿòà çà ïðàâåíå íà ðèñóíêè îò âúòðåøíàòà ñòðàíà íà áóòèëêàòà. Òàêà ñå çàðîäèëà åäíà íîâà ôîðìà íà èçêóñòâî.
×åòêàòà, êîÿòî ñå èçïîëçâà äíåñ çà ðèñóâàíå íà øèøåíöàòà, íå å ìíîãî ïî-ðàçëè÷íà îò áàìáóêîâàòà ïðú÷èöà, êîÿòî ÷èíîâíèêúò îò èñòîðèÿòà èçïîëçâàë. Òîâà å òúíêà áàìáóêîâà ïðú÷èöà, íå ìíîãî äåáåëà, íî ïî-äúëãà îò êèáðèòåíà êëå÷êà, êàòî íà âúðõà è èìà êóêà ñ ïåò ðàçêëîíåíèÿ. Âñåêè âðúõ ñå ïîòàïÿ â öâåòíî ìàñòèëî è ñå ïúõà âúòðå â áóòèë÷èöàòà, ñëåä êîåòî òÿ ñå ïúõà âúòðå è ñå ðèñóâà, ñïîðåä çàìèñúëà íà õóäîæíèêà. À ïðåäè äà ñå íàíåñå ðèñóíêàòà, ïúðâî âúòðåøíîñòòà íà øèøåíöåòî ñå îöâåòÿâà ÷ðåç æåëåçåí îêèñ, ñìåñåí ñ âîäà, êîåòî ñúçäàâà ìëå÷íîáÿëà ïîâúðõíîñò, ïîäõîäÿùà çà ðèñóâàíå. Ïðè ðèñóâàíå, ìàéñòîðúò ãëåäà ïðåç îòâîðà íà øèøåíöåòî.
Òîâà èçêóñòâî ñå óñúâúðøåíñòâà è ïðîöúôòÿâà êúì êðàÿ íà äèíàñòèÿ Öèí, îêîëî ñìÿíàòà íà Õ²Õ è ÕÕ â. Òåçè áóòèë÷èöè ñå ïðåâðúùàò è â êîëåêöèîíåðñêè ïðåäìåòè.
Ñàìèòå áóòèë÷èöè çà åìôèåòà ñà ìàëêè – íå ïî-âèñîêè îò 6-7 ñì è øèðîêè îêîëî 4-5 ñì, íî ìàéñòîðèòå ìîãàò äà ïðåäàäàò íà òàçè îãðàíè÷åíà ïîâúðõíîñò íàé-ðàçëè÷íè îáðàçè îò òðàäèöèîííîòî êèòàéñêî õóäîæåñòâåíî èçêóñòâî – õîðà, ïåéçàæè, öâåòÿ è ïòèöè, êàëèãðàôèÿ. Îáèêíîâåíî íàðèñóâàíåòî íà åäíà áóòèë÷èöà ìîæå äà îòíåìå îêîëî äåí. Ëèó Øîóáúí, èçâåñòåí ñúâðåìåíåí ìàéñòîð â òàçè îáëàñò, óñïÿ äà èçîáðàçè ñàìî â åäíà áóòèëêè âñè÷êè 108 ãåðîÿ îò êëàñè÷åñêèÿ ðîìàí "Ðîìàí çà áëàòàòà", êàòî âñåêè åäèí ãåðîé èìà ðàçëè÷íî èçðàæåíèå íà ëèöåòî.
Äíåñ íà ïàçàðà ìîæå äà ñå íàìåðÿò íàé-ðàçëè÷íè êàòî ìàòåðèàë, íèâî íà èçðàáîòêà è öåíà øèøåíöà çà åìôèå. Çà ìíîãî õîðà òå ïðåäñòàâëÿâàò ïî-ñêîðî õóäîæåñòâåíî ïðîèçâåäåíèå èëè ïðåäìåò íà êîëåêöèîíèðàíå. Ñ êðàñèâèòå ñè ðèñóíêè è ñèëíèÿò êèòàéñêè äóõ òå ñà è èäåàëåí ïîäàðúê çà áëèçêè è ïðèÿòåëè, êàòî è åäèí îò îñíîâíèòå òóðèñòè÷åñêè ñóâåíèðè.(Òåÿ)
|