Äíåøíèòå ôîéåðâåðêè ïðåäñòàâëÿâàò óäèâèòåëíè òâîðåíèÿ, îñíîâàíè íà òåõíèêàòà è íàóêàòà íà äúëáîêîòî ìèíàëî. Òå ñà ïðåêðàñíèÿ âåíåö íà õèëÿäîëåòíèòå îïèòè è èçñëåäâàíèÿ íà ðåàêòèâíàòà ñèëà è ðàêåòèòå.
Åäíè îò íàé-ïúðâèòå ñïîìåíàâàíèÿ â òàçè îáëàñò ñà äúðâåíèòå ïòèöè â äðåâíà Ãúðöèÿ, îò 400 ã.ïð.í.å. è ïî-êúñíî. Íî òåçè îïèòè ñà ñëó÷àéíè.
Ñåãà, âúïðåêè ÷å ìíîãî íàöèè ïðåòåíäèðàò çà îòêðèâàòåëè íà ôîéåðâåðêèòå, ïîâå÷åòî èñòîðèöè ïðèåìàò Êèòàé çà ðîäèíàòà èì, çàùîòî èìåííî åäíî îò ÷åòèðèòå ãëàâíè îòêðèòèÿ íà Êèòàé å áàðóòà, êîéòî å îñíîâà çà íàïðàâàòà íà ôîéåðâåðêè.
Íî ìíîãî îùå ïðåäè íà÷àëîòî íà íîâàòà åðà è èçîáðåòÿâàíåòî íà áàðóòà, êèòàéöèòå âå÷å èçïîëçâàò ïîäîáèÿ íà ôîéåðâåðêè. Òå íàé-âåðîÿòíî ñà áèëè ïàð÷åòà çåëåí è ìëàä áàìáóê, êîèòî ãúðìåëè êàòî áèëè õâúðëÿíè â îãúíÿ, ïîðàäè ëèïñà íà äúðâà çà îãðåâ.  îãúíÿ, áàìáóêúò çàïî÷âà äà öâúð÷è è äà ñå îâúãëÿ è ñëåä ìàëêî, ñúâñåì íåî÷àêâàíî, èçáóõâà. Áàìáóêúò ðàñòå òîëêîâà áúðçî, ÷å â íåãî îñòàâàò çàòâîðåíè âúçäóøíè äæîáîâå è ìúçãà, êîèòî ñå ðàçøèðÿâàò ïðè íàãðÿâàíå è èçáóõâàò.
Òîçè ñòðàíåí øóì óæàñèë ñòðàøíî ìíîãî õîðàòà. Äðåâíèòå êèòàéöè ðåøèëè, ÷å àêî òîé ñòðÿñêà òîëêîâà ìíîãî õîðàòà, òî òîé ùå óñïåå äà ïðîãîíè è çëèòå äóõîâå, îñîáåíî Íèåí, êîåòî ñå õðàíåëî ñ ïîñåâè è õîðà. Ñ òàçè öåë, ïðè ðàçëè÷íè ñïåöèàëíè ñëó÷àè êàòî Íîâà ãîäèíà, ñâàòáè, ðàæäàíèÿ è äð. ñå õâúðëÿëè çåëåíè áàìáóöè â îãúí çà äà ñå ïðîãîíÿò çëèòå äóõîâå. Ñú÷åòàíèåòî "èçáóõâàù áàìáóê" å îñòàíàëî êàòî äóìà çà ôîéåðâåðêè è äî ñåãà â Êèòàé.
Ïðåç ²Õ â. â êèòàéñêèòå àíàëè ñå ïîÿâÿâàò çàïèñêè çà áàðóò, íàïðàâåí îò ñÿðà, ñåëèòðà è âúãëèùíà ïðàõ. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å òîâà å ñëó÷àéíî îòêðèòèå. Ñïîðåä åäíà èñòîðèÿ, åäèí ãîòâà÷ ïî ñëó÷àéíîñò ñìåñèë òðè ñúñòàâêè, êîèòî ÷åñòî ñå ñðåùàò â êóõíÿòà – ñåëèòðà (êàëèåâ íèòðàò è çàìåñòíèê íà ñîëòà), ñÿðà (çàïàëèòåëíî òâúðäî âåùåñòâî) è âúãëèùà (îò îâúãëåíè äúðâà). Ãîòâà÷úò çàáåëÿçàë, ÷å êàòî ñå çàïàëè, òàçè êóï÷èíà ãîðè ñúñ ñèëàòà íà ãîðèâî. Òîé ñúùî çàáåëÿçàë, ÷å àêî ñúùèòå ñúñòàâêè ñå ñìåñÿò è òîãàâà ñå çàïàëÿò, òî òå ïî-ñêîðî ñå âçðèâÿâàò, îòêîëêîòî äà ãîðÿò.
Äðóãà âåðñèÿ çà ïðîèçõîäà íà áàðóòà å çà äàîèñòêè ìîíàñè, â êîÿòî ñëó÷àéíîñòòà ïàê èãðàå ãëàâíà ðîëÿ. Ïî òîâà âðåìå áèëî ìíîãî ïîïóëÿðíè àëõèìè÷íèòå îïèòè çà òúðñåíå íà åëåêñèð íà áåçñìúðòèåòî è âå÷íèÿ æèâîò.  òåõíèòå îïèòè, äàîèñòêèòå ìîíàñè îòêðèëè, ÷å ñìåñ îò êàëèåâ íèòðàò, ñÿðà è ñèòíî ñìëÿíà ïðàõ îò âúãëèùà èçáóõâà ñèëíî, êàòî îòäåëÿ ãîëÿìî êîëè÷åñòâî ñâåòëèíà, øóì è äèì. Òå ñëîæèëè îò ñìåñòà â áàìáóêîâè òðúáè, çàïóøèëè ãè îò äâåòå ñòðàíè è ïîñòàâèëè ôèòèë çà çàïàëâàíå.
Òàçè ñìåñ ñå èçñóøàâàëà äî ÷åðåí ïðàõ, êîéòî èçãàðÿë ñ îãðîìåí ïëàìúê, êîãàòî áèë çàïàëâàí. Òÿ áèëà íàðå÷åíà "õèìè÷åñêè îãúí" 'õóîÿî'.  ïúðâîíà÷àëíèÿ ñè âèä, òàçè ñìåñ íå ãîðÿëà ìíîãî, êîëêîòî ñúâðåìåííèÿ áàðóò, çàùîòî íå ñúäúðæàëà òîëêîâà ìíîãî ñåëèòðà, íî ïàê ïðè ãîðåíå îòäåëÿëà ìíîãî òîïëèíà è ñâåòëèíà. Çà äà äîâåäàò òàçè ñìåñ äî èçáóõâàíå ïî âðåìå íà ïðàçíèöè, äðåâíèòå êèòàéöè ïúëíåëè áàìáóêîâè ñòúáëà ñ íåÿ è ãè ïîñòàâÿëè â îãúí. Ãàçîâåòå îò ãîðÿùèÿò áàðóò âçðèâÿâàëè ñòúáëîòî íà ÷àñòè ñ ìíîãî ïî-ñèëåí è ìîùåí øóì, îòêîëêîòî ïðàçíî ñòúáëî. Òàêà ñå ðîäèëè ôîéåðâåðêèòå. Íÿêîè îò òåçè áàìáóêîâè ñòúáëà ïúê íå èçáóõâàëè, à ïîäñêà÷àëè íàä îãúíÿ, èçòëàñêàíè îò ñèëàòà íà ãàçîâåòå è èñêðèòå îò ãîðÿùèÿ áàðóò è òàêà ñå ðîäèëè ïúðâîîáðàçèòå íà ðàêåòèòå.
|